Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae

Wystawa jest częścią projektu, na który składa się także obszerna, bogato ilustrowana publikacja oraz film promocyjno-edukacyjny pt. Maria.

Tematyka opracowana w projekcie dotyczy rodziny, w której urodził się i wychował Jan Matejko oraz tej, którą sam założył. Tytuł wystawy odzwierciedla zainteresowania oraz kluczowe wydarzenia dla Matejków. Zapewnienie materialnego bytu nie wypełniało całkowicie ich życiowych celów i aspiracji, które sięgały znacznie dalej – do działań na rzecz wolnej i niepodległej Ojczyzny, rozwijania zainteresowań poprzez zaangażowanie w życie naukowe, społeczne, kulturalne i artystyczne Krakowa, a wreszcie – do troski o staranne wykształcenie potomstwa mimo mieszczańskiego statusu rodziny. Rozwojowi społecznemu, intelektualnemu, muzycznemu i artystycznemu towarzyszył także rozwój duchowy, nie eksponowany, ale obecny, który dawał Matejkom impuls do przezwyciężenia najtrudniejszych kryzysów rodzinnych.

Motywem przewodnim koncepcji wystawy i towarzyszącej jej publikacji jest miłość w jej różnych odsłonach: duchowej, zmysłowej, wzniosłej, radosnej i zaprawionej goryczą. Miłością właśnie, rozpatrywaną w różnych aspektach i kontekstach życiowych, nasycone są losy tej rodziny. Ona nadaje im głęboki sens stanowiąc jednocześnie źródło najistotniejszych treści projektu AMOR DEO, AMOR PATRIAE, AMOR FAMILIAE.

Impulsem do podjęcia prac nad projektem było odkrycie w prywatnej kolekcji obrazu Jana Matejki przedstawiającego nieznaną, młodą dziewczynę. Badania specjalistów dotyczące sposobu malowania oraz porównań z innymi portretami wykonanymi w technice olejnej lub rysunku pozwoliły ustalić, że portret należy do wczesnych prac Mistrza i przedstawia siostrę Jana Matejki, Marię. Pogłębione studia nad jej biografią oraz relacjami rodzeństwa odkryły postać całkowicie zapomnianą w życiorysie artysty, a odgrywającą kluczową rolę w jego młodzieńczym dorastaniu. Maria, pełna melancholii, ciepła i miłości była oparciem dla młodszego o dwa lata brata, jego towarzyszką i muzą. Jej rysy, a nawet pewne cechy charakteru, jak spokój i subtelność, noszą Barbara Radziwiłłówna, Jadwiga Andegaweńska, dwórka na obrazie Otrucie królowej Bony, Polonia, a nawet Matka Boska. Jan był wdzięczny siostrze. Kiedy wychodziła za mąż, jako jedyny z braci z własnych pieniędzy ufundował jej posag.

Warto pamiętać o jeszcze jednym odcieniu AMOR. O przyjaźni z rodzinami Giebułtowskich i Serafińskich. Giebułtowskim zawdzięcza Matejko impuls do rozwoju intelektualnego i artystycznego (Stanisław), „drugą matkę” (Paulina), a wreszcie miłość jego życia - żonę i drugą muzę (Teodora). Serafińscy, wierni i troskliwi w przyjaźni, chętni z pomocą w potrzebach narzeczonych Teodory i Jana, a potem młodych małżonków, byli oparciem dla artysty. On kochał ich dzieci wpierw niż własne i zawsze czuwał nad nimi chętny do pomocy w razie potrzeby. Do Antoniego Serafińskiego pisywał „mój synku”. Na kilka dni przed śmiercią, skrajnie wyczerpany chorobą, przyjechał do Bochni, by kontynuować nadzór nad projektem renowacji kościoła farnego, ponieważ zobowiązał się do wykonania tej pracy na prośbę Antoniego, pełniącego wówczas urząd bocheńskiego burmistrza.

Szczegółowy opis projektu:

Wystawa

W pierwszej części wystawy wyeksponowane są postacie ojca, Franciszka Ksawerego Matejki i jego dzieci przez całe życie blisko związanych miłością stworzoną i umiejętnie pielęgnowaną w domowym kręgu. Wytworzone związki emocjonalne wspierały wymagającą pracę nad edukacją i intelektualnym kształtowaniem rodzeństwa, a także cierpliwość w długotrwałym pozowaniu, jako modeli do obrazów. Świadczą o tym korespondencja, szkice Jana Matejki, zależności widoczne między badaniami naukowymi brata Franciszka a treścią prac młodszego Jana, wreszcie angażowanie się braci Matejków w wydarzenia Wiosny Ludów i Powstania Styczniowego.

W drugiej części wystawy akcent położony jest na rodzinę Jana Matejki, która dzięki zawodowemu sukcesowi ojca i odniesionej przez niego sławie, doświadczyła znaczącego awansu społecznego i materialnego, a jednocześnie doznała związanych z nim negatywnych konsekwencji, znanych także wielu dzisiejszym rodzinom. Poprzez szkice, obrazy, rekwizyty i korespondencję chcemy pokazać wpływ na życie domowe działań podejmowanych przez rodziców, postawy przyjmowane wobec pojawiającego się kryzysu i skuteczność prób przełamania go, także w świetle późniejszych zadań podejmowanych przez dorastające dzieci.

Oprócz znanych prac Jana Matejki zaprezentowane są również obiekty rzadko pokazywane lub znajdujące się na co dzień w prywatnych kolekcjach, dla których temat projektu Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków stał się dobrą okazją do ich opracowania, a niejednokrotnie do identyfikacji przedstawionych na nich osób.

Publikacja

Publikacja pod tytułem Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków autorstwa Barbary Ciciory i Małgorzaty Buyko zawiera wyczerpujące omówienie wątków zarysowanych powyżej. Jest pierwszym tak szeroko zakrojonym opracowaniem tematu rodziny Jana Matejki. Autorki, starając się obiektywnie spojrzeć na życie Matejków, często przywołują rodzinną korespondencję, pamiętniki, dokumenty. Wykorzystały listy rzadko lub nigdy nie publikowane: Teodory z Giebułtowskich do Jana oraz Franciszka Matejki i dzieci, by ułożyć je w formie dialogów między członkami rodziny.

Dokładna analiza rodzinnych losów pozwoliła na dokonanie reinterpretacji wybranych prac Jana Matejki. Treści obrazów poszerzone zostały o wątek biograficzny leżący u podstaw ich powstania, który uzupełnia proponowane dotąd konteksty historyczny i patriotyczny. Okazuje się, że dziełami o mniejszych formatach jak np. Dzieci króla Jagiełły, Grzymisława z synem Bolesławem Wstydliwym w więzieniu u Konrada Mazowieckiego w Sieciechowie czy Iwan Groźny Matejko komentuje życie swojej własnej rodziny.

Film

Krótki, promocyjno-edukacyjny film zatytułowany Maria w całości poświęcony jest Marii Matejko, nieznanej dotąd szerzej siostrze artysty.

Autorzy projektu sięgnęli po medium, które dzięki swej dynamice i narracji pozwoliło pokazać proces dorastania i dojrzewania rodzeństwa Matejków. Im bardziej dojrzewał Jan, im dłużej przyglądał się nieco starszej siostrze, tym wyraźniej zaczynał dostrzegać w jej skromnej osobie ukryte piękno. Fascynowała go jej delikatność, urok i dziewczęcy wdzięk oraz pełen dobroci charakter. To pod jej wpływem powstał kobiecy ideał urody młodzieńczego artysty – subtelnej dziewczyny o drobnych rysach i ogromnych, ciemnych oczach, przez które czasem udawało się zajrzeć do jej wnętrza, pod powierzchnię skupionej, melancholijnej twarzy.

Kurator wystawy: ks. dr Robert Mirończuk, Dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach

Wystawa: Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków

Koncepcja projektu (wystawy, publikacji, filmu), współkurator wystawy: Barbara Ciciora

Koordynator projektu: Sylwester Rudnik

5 listopada - 15 grudnia 2022 r.

Muzeum Diecezjalne w Siedlcach,

ul. Biskupa I. Świrskiego 56

08-110 Siedlce

tel. kom.: 602 514 789, 503 035 500

muzeum@muzeum.siedlce.pl

Wystawie towarzyszy publikacja pt. Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków oraz film zatytułowany Maria.

Publikacja: Barbara Ciciora, Małgorzata Buyko, Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków, Siedlce 2022; 140 ilustracji, 180 stron tekstu, format albumowy

Projekt graficzny okładki i katalogu, skład DTP: Luiza Berdak