– W zakresie sprzętu elektrycznego i elektronicznego są trzy grupy sprzętu, które są odpadami niebezpiecznymi – to świetlówki, telewizory i monitory oraz sprzęt chłodniczy. Nieprawidłowo przetwarzając świetlówki, skażamy środowisko rtęcią. Nieprawidłowo przetwarzając monitory i telewizory, skażamy środowisko m.in. ołowiem. Z kolei lodówki zawierają niebezpieczne gazy cieplarniane oraz oleje mineralne, które mają zdolność skażania wód powierzchniowych i zbiorników podziemnych – mówi agencji Newseria Biznes dr Henryk Buczak, przewodniczący Rady Nadzorczej Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Ochrony Środowiska.
Niewłaściwe przetwarzanie zużytego sprzętu chłodniczego, czyli lodówek, chłodziarek czy klimatyzatorów, niesie ze sobą duże zagrożenie dla środowiska. OIGOS ocenia, że jedna źle przetworzona lodówka wprowadza do środowiska tyle samo szkodliwych substancji, co przejechanie 10 tys. km przez samochód osobowy. Rocznie do utylizacji trafia średnio 900 tys. sztuk lodówek (przy ok. 4 mln sprzętu wielkogabarytowego wprowadzanego w ciągu roku – dane CECED Polska). Gdyby zutylizować je w prawidłowy sposób, miałoby to podobny skutek, co wyłączenie z ruchu na miesiąc 19 mln samochodów, czyli wszystkich zarejestrowanych w Polsce.
– Co najmniej 30 proc. lodówek, które obecnie są przetwarzane, zawiera freon. To gaz, który niszczy warstwę ozonową i powoduje efekt cieplarniany. Najczęściej słyszymy o wpływie dwutlenku węgla na ocieplenie klimatu, należy jednak pamiętać o tym, że dwutlenek węgla ma współczynnik ocieplenia klimatu 1, a freon ponad 10 tys. To przepaść w oddziaływaniu na środowisko – tłumaczy Buczak.
Jak wskazuje ekspert, szkodliwe gazy znajdują się w lodówce w układzie chłodniczym i w piance izolacyjnej. Nawet przy rozszczelnieniu, kiedy gazu nie ma już w układzie chłodniczym, wciąż znajduje się on w piance. Ten gaz znacznie trudniej usunąć – tylko 3 zakłady przetwarzania odpadów w Polsce dysponują technologią, która to umożliwia. Biorąc pod uwagę liczbę lodówek, która powinna trafić do zakładów przetwarzania, jest ich zbyt mało. Jednak przy liczbie sprzętu, który faktycznie do nich trafia, zakłady i tak nie są w pełni obciążone.
– Trzy zakłady w Polsce mają technologiczną zdolność prawidłowego przetworzenia lodówek, ale ponad 70 ma decyzję zezwalającą na przetworzenie sprzętu chłodniczego. Można mówić o braku standardów już w momencie wydawania decyzji – ktoś, kto nie ma technologicznej możliwości odciągnięcia gazu z pianki, nie powinien rozpoczynać demontażu lodówki – przekonuje przewodniczący Rady Nadzorczej OIGOS.
Szacuje się, że tylko 30 proc. zużytego sprzętu chłodniczego trafia do prawidłowego przetwarzania. Zdecydowana większość niszczona jest w prymitywny sposób, np. przy pomocy młotka. Część trafia na złomowiska, gdzie wyjmowane są jedynie części metalowe. Dokładne liczby trudno jednak podać, bo w skupie złomu sprzęt nie jest ewidencjonowany.
– To powoduje, że brakuje sprzętu do prawidłowego przetworzenia i wywołuje to dodatkowy efekt – pobudza szarą strefę do produkcji dokumentów bez pokrycia – wskazuje dr Henryk Buczak.
Ekspertyza „Standardy przetwarzania poszczególnych rodzajów zużytego sprzętu oraz wymagania dla zakładów przetwarzania zużytego sprzętu”, przygotowana w listopadzie 2015 roku przez Fundeko na zamówienie Ministerstwa Środowiska wskazuje, że szara strefa szacowana jest na 40–50 proc. ilości zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, oficjalnie raportowanej do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Szara strefa ma się dobrze, bo konsument, który chce pozbyć się odpadów, musi pokonać szereg barier, a bezpłatny odbiór sprzętu nie jest wcale powszechny. Pomóc mogłoby stworzenie przepisu, że każdy, kto kupi wielkogabarytowy sprzęt AGD, może liczyć na bezpłatne i szybkie odebranie zużytego sprzętu.
– Należy też wprowadzić standardy przetwarzania i wprowadzić lepszy nadzór nad obrotem zużytym sprzętem, nad jego zbiórką i przetwarzaniem. Czyli kontrole i jeszcze raz kontrole. Już w 2010 roku Główny Inspektorat Ochrony Środowiska wydał dyspozycję, jak należy kontrolować zakłady przetwarzające sprzęt chłodniczy. Problem w tym, że nie wszyscy inspektorzy się do tego stosują – ocenia dr Henryk Buczak.
